Telli Turna Doğa Derneği
30 Tem 2024
Turnadan oldukça küçük ve zariftir. Gözünün gerisinden çıkan beyaz süs tüyleri ismini verir. Yüzü ve karnına kadar sarkan sakal gibi boyun tüyleri siyah, kanadından çıkan süs tüyleri uzun ve düzdür. Gencinin siyah kısımları kahverengidir, beyaz kulak tüyleri az gelişmiştir. Sesi turnaya benzer. Nehir bataklıklarında ürer. Ağustos ayında sürüler halinde göç etmeye başlar. Gaga ucu ile kuyruk ucu arası ortalama boy uzunluğu 90-100 CM, Açık kanat uçları arası ortalama kanat açıklığı 165-185 CM,
Hayatları boyunca tek eşlidirler.
Tek eşlilik ilkesi ancak üremede problem ile karşılaşılır ise bozulur. Yuvalarını toprağın üzerinde özensiz düz bir zeminde oluştururlar. Bir defada iki yumurta yumurtlar. 29-30 günlük kuluçka süresince her iki ebeveyn de görev alsa da, dişiler daha fazla yuvada durur. Tüm turna cinsleri arasında en kısa kuluçka süresine sahiptir.Yavrular ilk doğduğunda ayakları siyah renkte ve vücut yapısına nazaran kalındırlar. Yavruların gövde renkleri koyu kahve siyaha yakındır, baş kısmı açık kahverengi renktedir. Yavrular yaklaşık 12 saat sonra yemlenmeye başlarlar. Çok hızlı büyür ve iki ay sonrada yavrular bağımsız hale gelirler.
Sürüler halinde uçarken sırayla ve grup olarak öterler. Turnaların hepsi boru sesine benzeyen yüksek ve berrak bir ses çıkarır. Çok uzaklardan duyulan tınılı sesleri vardır. Leylekler gibi gagalarını takırdattığı da olur. Türün sesini dinleyebilmek için volum yükseltilmeli. Suya ulaşımı olan çalılık alanlarda; ekilebilir topraklar. Kışın tarlalar, göl kenarları, kum yığınları. Sulak araziler ve etraflarında yayılım gösterirler. Telli turnalar genellikle, kış boyunca kuru otlaklarda bulunurken, üreme mevsimi esnasında bataklık alanlar yaşam yeri olarak tercih edilir. Nemli bataklıklar, bozkır habitatları ve çayırlar, seçilebileceği, görülebileceği diğer alanlardır. Turnalar, bazen çiftler, bazen de gruplar halinde yılın her döneminde dans ederler. Kuşlar âleminin en etkileyici görsel şovlarından olan turna dansı, zeybek oyunlarımızın figürlerinin oluşumunda önemli bir etkiye sahiptir.
Telli turnalar da diğer bir çok sulak alan kuşu gibi, yaşam alanlarının tarıma açılması,yasadışı avcılık,sulama,baraj projeleri ve sulak alanların kurutulması sonucu sayıları git gide azalan türler arasındadır.
Telli turna Uluslar arası Doğayı Koruma Birliği(IUCN) listesinde asgari endişe olarak kayıtlıdır. Uluslar arası sözleşmelere göre koruma altındadır. Ülkemizde bahar ve ilk güz dönemi göçlerinde sürüler halinde nadir olarak görülen bir türdür. Hazar Denizinin kuzey kesimlerinde yoğun olarak üredikleri için kuzeydoğu, güneybatı istikametlerinde Ardahan, Kars, Ağrı, Erzurum, Muş, Bitlis ve Diyarbakır güzergâhlarında uçar ve konar olarak görülebileceği gibi dolunay olduğunda ise geceleri yalnızca sesleri duyulur. Geceleri de göç ederler. Uçuş halinde savunmasız olduklarından yırtıcılar için av olabilirler.
Anadolu kültüründe turnalar uzun ömür, şans, bereket ve güzelliğin sembolüdür. Geçmiş dönemlerde uğur getirmesi için gelinlerin başına turna tüyü takılırmış.”
“Türkülerimizin birçoğunda turnalar bazen sevgiliye selam götüren bir dost, bazen de genç kızlarımızın güzelliklerini anlatmak için kullanılan bir modeldir.”
Allı turnam bizim ele varırsan
Şeker söyle, kaymak söyle, bal söyle
Eğer bizi sual eden olursa,
Boynu bükük, benzi soluk yar söyle,
ERCİŞLİ EMRAH’TAN
Katar katar olmuş giden turnalar
Sizler bilirsiniz hallerimizi
Sılada sevdiğim öz anam atam
Daha gözlemesin yollarımızı,
Sözleri ile turnalar ile dertleşir
Yazılı, sözlü edebiyat, el sanatları ve kültürün pek çok alanında yer edinmiş özel bir kuştur.
Halk oyunlarında da kendine yer bulmuştur. Erzurum’un ünlü turna barında oyuncular turnanın hareketlerini taklit eder. Alevi-Bektaşi edebiyatında ise turna daha da büyük bir yer tutar. Alevilere göre turna Hz. Ali’nin kuşudur; hatta turnanın sesi Hz. Ali’nin sesidir.
Aşık Veysel’de sazının sesini turna sesine benzetir.
Benim her derdime ortak sen oldun,
Ağlarsam ağladın, gülersem güldün,
Sazım bu sesleri turnadan mı aldın,
Pençe vurup sarı teli sızlatma,
Murat Nehrinin Muş İli Bulanık, Malazgirt bölümündeki havzalarında üreyen Telli Turnaların kuluçka dönemlerinde, (bahar ve yaz) bölgedeki görüntü kayıtları alınmış olup, yavru ve yuva görüntü kayıtları alınmadığı için bölgede üredikleri bilimsel olarak teyit edilemiyor. 2014-2015-2016-2017 yıllarında ortalama 16 adet Telli Turna Murat Nehrinin Bulanık-Malazgirt kısımlarında kaydedilmiştir. Ürkek ve hassas bir tür olan telli turnalar doğanın sadeliğini de ifade etmektedir. İnsan etkisinin en az olduğu ıssız ve görüş mesafesi açık ve yuvayı savunmaya elverişli manevra özelliği olan alanlarda kuluçkaya yatarlar.
Erzurumlu EMRAH
Kalktı göç eylede Bağdat Kervanı,
Göçüz bölük bölük bölündü turnam,
Sizi beni ol mevlayı seversen,
Eğlen kara bağrım delindi turnam,
Aras akar Han Ağrı’nın döşünde,
Kalem oynar han Selvi’nin kaşından,
Seher seher göğenli göl başında,
Yare arzu halim veresiz turnam,
